Ο Burrhus Frederic ("B. F.") Skinner, ψυχολόγος που συνέβαλε στις σύγχρονες θεωρίες γύρω από τον έλεγχο της
ανθρωπινής συμπεριφοράς, ήταν ο πρώτος που μίλησε για την τιμωρία, χωρίς όμως
να υποστηρίζει τη χρήση της. Θεωρούσε
πως γονείς και εκπαιδευτικοί πρέπει να ενισχύουν κατάλληλες μορφές συμπεριφοράς
ενός παιδιού και να αγνοούν τις ανεπιθύμητες. Η
τιμωρία για αυτόν, αποτελείται από όλα εκείνα τα επακόλουθα (συνήθως αρνητικά) που
μειώνουν την συχνότητα εμφάνισης μιας ανεπιθύμητης συμπεριφοράς. Ο απώτερος στόχος της τιμωρίας είναι να δώσει το μήνυμα στο παιδί ότι κάποια
όρια επιθυμητής συμπεριφοράς έχουν ξεπεραστεί και να το πείσει πως αυτό είναι
ανεπιθύμητη συμπεριφορά.
Η τιμωρία, μπορεί να πάρει δύο βασικές μορφές. Η
πρώτη μορφή είναι η τιμωρία παρουσίασης, κατά την οποία ένα αποτρεπτικό
ερέθισμα που ακολουθεί μια συμπεριφορά, χρησιμοποιείται για να μειώσει τις
πιθανότητες επανεμφάνισης της συμπεριφοράς αυτής. Αντίστοιχα παραδείγματα στα
πλαίσια του σχολείου είναι η σιωπηλή μομφή, η επίπληξη, η κράτηση του παιδιού
μετά τη λήξη του μαθήματος, η αποστέρηση δικαιωμάτων, η ενημέρωση γονέων, η
τιμωρία της ομάδας για το παράπτωμα ενός παιδιού, η υποχρεωτική απολογία – συγνώμη,
η κοινωνική απομόνωση κλπ. Η δεύτερη μορφή
είναι η τιμωρία απόσυρσης, κατά την οποία αποσύρουμε ένα ευχάριστο επακόλουθο
(σχετικό ή μη), με στόχο τη μείωση πιθανοτήτων επανεμφάνισής της ανεπιθύμητης
συμπεριφοράς (π.χ. δεν επιτρέπει στο παιδί να πάει σινεμά).
Βασικά μειονεκτήματα
χρήσης της τιμωρίας που συνδέονται με το κατά πόσο η τιμωρία είναι έντονη και
επαναλαμβανόμενη:
Είναι σημαντικό, ως γονείς και εκπαιδευτικοί να
γνωρίζουμε πως όλες οι μορφές τιμωρίας δε θα πρέπει να χρησιμοποιούνται συχνά
γιατί αυτό είναι αναποτελεσματικό.
- Ένα βασικό μειονέκτημα της τιμωρίας είναι πως το παιδί δε γνωρίζει πάντοτε με σαφήνεια τους λόγους που η συμπεριφορά αυτή είναι ανεπιθύμητη (π.χ. για αυτόν που επιβάλλει την τιμωρία) και όλο αυτό αποτελεί αρνητική ενίσχυση στις σχέσεις του με τον γονέα – εκπαιδευτικό.
- Η τιμωρία συχνά προκαλεί ανεπιθύμητες συναισθηματικά αντιδράσεις και είναι πιθανόν να οδηγήσει σε συμπεριφορά δραπέτευσης και φυγής από το έργο – δραστηριότητα ή και γενικότερα από τη σχέση του με το άτομο που την επιβάλλει.
- Η τιμωρία, μερικές φορές, οδηγεί σε αύξηση της συμπεριφοράς που τιμωρήθηκε γιατί υπάρχουν περιπτώσεις όπου η τιμωρία δεν τιμωρεί αλλά ενισχύει. Αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε όταν διακρίνουμε πως η ανεπιθύμητη συμπεριφορά εμφανίζεται ξανά σε άλλους περιβάλλοντος χώρους.
- Οι μελετητές κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου γιατί τιμωρία μπορεί να λειτουργήσει για το παιδί ως καταπίεση μιας αντίδρασης, άρα θα εμφανιστεί ξανά όταν αυτός που τιμωρεί δεν είναι