ΑΠΩΛΕΙΑ: Πως τη βιώνει η παιδική ψυχή; - Γράφει η Χριστίνα Κόνιαρη

ΑΠΩΛΕΙΑ: Πως τη βιώνει η παιδική ψηχή; - Γράφει η Χριστίνα Κόνιαρη 

Συχνά όλοι μας, χωρίς τα μικρά παιδιά να αποτελούν εξαίρεση, βιώνουμε καταστάσεις απώλειας όπως ο θάνατος. Όσοι βρισκόμαστε κοντά στα παιδιά, συχνά ερχόμαστε σε δύσκολη θέση, καθώς αναρωτιόμαστε τι να πούμε και τι να κάνουμε για να στηρίξουμε το παιδί που θρηνεί. Νιώθουμε αμηχανία να μιλήσουμε στο παιδί για το θάνατο. Όταν μας ρωτάνε τι συμβαίνει συνήθως απαντάμε "ότι ο παππούς αναπαύεται σε έναν ωραίο κήπο, μέσα στα λουλούδια" , δεν τολμούμε ούτε να προφέρουμε τη λέξη θάνατος.

Η θλίψη είναι η αυθόρμητη, φυσική, αυτονόητη απάντηση του οργανισμού απέναντι στην απώλεια, μια τόσο φυσιολογική εκδήλωση όσο το παιχνίδι, το γέλιο, το κλάμα, ο ύπνος. Ταυτόχρονα ένα βαθύ συναίσθημα με τεράστια ενέργεια, που οφείλουμε να διαχειριστούμε για να μην " πνιγούμε στα δάκρυα μας". Η παρεμπόδιση διεξόδου ενός τόσου έντονου συναισθήματος μπορεί να έχει δυσάρεστες επιπτώσεις στην ψυχοσωματική μας υγεία.

ΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΠΕΝΘΟΥΣ.

Καθένας βιώνει με τον δικό του τρόπο την απώλεια. Ωστόσο, όλοι περνούν και πρέπει να περάσουν, μια μεταβατική περίοδο που ακολουθεί στάδια ανάλογα με εκείνα που διέρχεται κανείς αντιμετωπίζοντας τον θάνατο. Είναι η περίοδος του πένθους, μας βοηθάει να αποχαιρετήσουμε ό,τι χάσαμε, να γυρίσουμε στην πραγματικότητα και να συμβιβαστούμε μαζί της.

Αρχικά, οι σκέψεις μας είναι ανακατεμένες, δεν μπορούμε να αποδεχτούμε την πραγματικότητα. Αυτό είναι και το πρώτο στάδιο, της άρνησης. Το δεύτερο στάδιο που βιώνουμε είναι η αποδιοργάνωση, τα αισθήματά μας εναλλάσσονται, αισθανόμαστε είτε λύπη είτε απελπισία, φόβο, θυμό, ανακούφιση, ενοχή. Έπειτα, αποδεχόμαστε βαθμιαία την πραγματικότητα και προσπαθούμε να προσαρμοστούμε στις νέες αλλαγές που εκβιαστικά μας έχει επιβάλλει η απώλεια. Και τέλος επέρχεται η σταδιακή επάνοδος στους προηγούμενους ρυθμούς, καθώς έχουμε και λιγότερες εκδηλώσεις λύπης.

ΠΩΣ ΑΝΤΙΔΡΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ ΘΑΝΑΤΟ;

Τα παιδιά αντιλαμβάνονται το πένθος σχεδόν όπως οι ενήλικες. Περνούν όλα τα στάδια του πένθους με μόνη διαφορά ότι τα παιδιά αντιδρούν με διαφορετικό τρόπο και γι’ αυτό πολλές φορές δεν το αντιλαμβανόμαστε. Δεν αντέχουν για πολύ τα οδυνηρά συναισθήματα, με αποτέλεσμα να θρηνούν κατά διαστήματα. Διατηρούν το ενδιαφέρον τους για τις καθημερινές ασχολίες, θέλουν να γυρίσουν στο σχολείο, παλεύοντας μέσα τους να αποδεχτούν τη νέα πραγματικότητα. Τους είναι δύσκολο να εκφραστούν με λόγια, συνήθως εκφράζουν τα συναισθήματά τους μέσα από το παιχνίδι ή τις ζωγραφιές τους. Πολλές φορές παρατηρούμε αλλαγές στη συμπεριφορά, καθώς και στις συνήθειες ύπνου και φαγητού. Βλέποντας τους ενήλικες απορροφημένους από το δικό τους πόνο, σπάνια ζητούν την υποστήριξή τους, μπορεί μάλιστα τα ίδια τα παιδιά να προσπαθήσουν να παίξουν το ρόλο παρηγορητή και στηρίγματος.

Μερικές από τις πιο συχνές και απόλυτα φυσιολογικές αντιδράσεις είναι:

·         Άσχημη διάθεση ή απάθεια

·         Ξεσπάσματα κλάματος, γέλιου, θυμού, πολλές φορές για ασήμαντο λόγο

·         Έντονη επιθετικότητα

·         Αισθήματα ενοχής

·         Ριψοκίνδυνη συμπεριφορά ως αποτέλεσμα της ενοχής

·        Ανάπτυξη φόβων για τον εαυτό τους και τα αγαπημένα τους πρόσωπα, φόβοι για το σκοτάδι, να μείνουν μόνα κ.λπ.

·         Ερωτήσεις γύρω από το θάνατο

·         Παλινδρόμηση συμπεριφοράς σε προηγούμενα στάδια ανάπτυξης

       Ψυχοσωματικά συμπτώματα (πονοκέφαλοι, στομαχικές διαταραχές, έξαρση αλλεργιών).

ΠΩΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΤΑΝΟΟΥΝ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ;

Σημαντικό ρόλο στην έννοια του θανάτου παίζει η ηλικία του παιδιού και το στάδιο γνωστικής ανάπτυξης, καθώς ο θάνατος είναι μια έννοια αφηρημένη. Τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, αντιλαμβάνονται την απουσία του αγαπημένου προσώπου ως κάτι προσωρινό ή αναστρέψιμο, δεν μπορούν να κατανοήσουν την οριστικότητα του θανάτου. Ενδέχεται να αναπτύξουν διάφορους φόβους για το πώς νιώθει κάποιος που έχει πεθάνει ή να αρχίσουν να συνδέουν τον θάνατο με άσχετα γεγονότα όπως έναν πονοκέφαλο ή μια ασθένεια.

  Η ΣΤΗΡΙΞΗ ΠΟΥ ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

Τα παιδιά χρειάζονται την στήριξη μας, εμείς πρέπει να αναγνωρίσουμε και να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες ενός παιδιού κατά τη διάρκεια της πορείας του μέσα στο πένθος. Το παιδί για να μπορέσει να διατρέξει ομαλά τα στάδια της θλίψης του και να μπορέσει να προχωρήσει στη ζωή, χρειάζεται:

·         ΕΓΚΑΙΡΗ ΚΑΙ ΣΩΣΤΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ

Αποφεύγοντας τις αντιδράσεις του παιδιού μεγαλώνουμε τους φόβους και τις αγωνίες του.. Καθυστερώντας να λύσουμε τις απορίες του, δημιουργούμε σύγχυση, ενισχύουμε τους φόβους και τις ανασφάλειές του και έτσι το παιδί αντικαθιστά την πραγματικότητα με φαντασιώσεις και μηχανισμούς άμυνας. Η συμμετοχή του στο οικογενειακό πένθος, εφόσον το επιθυμεί μπορεί να είναι λύτρωση για το παιδί. Χρειάζεται να ξέρει την αλήθεια και να το αφήσουν  να μοιραστεί με τους ανθρώπους που αγαπάει τα φυσιολογικά συναισθήματα που επέρχονται από μια απώλεια.

Ανάλογα με την νοητική ικανότητα και την συναισθηματική κατάσταση του παιδιού, μιλάμε  στο παιδί για το θάνατο, εξασφαλίζουμε ησυχία και άφθονο χρόνο για τη συζήτησή μας, ενισχύουμε το παιδί να κάνει ερωτήσεις για ό,τι θέλει να μάθει, δεν χρειάζεται όμως να δώσουμε περισσότερες πληροφορίες και λεπτομέρειες απ’ όσες ζητάει και χρειάζεται. Τα παιδιά δυσκολεύονται να κατανοήσουν την οριστικότητα του θανάτου, οπότε χρησιμοποιούμε στη συζήτηση μας τις σωστές λέξεις, όπως ‘πέθανε’, ‘θάνατος’ και όχι εκφράσεις του τύπου ‘πήγε ταξίδι’, ‘κοιμήθηκε’, τέτοιου είδους φράσεις μπορεί να παρερμηνευτούν από το παιδικό μυαλουδάκι. Εξηγούμε τι σημαίνει να είναι κανείς πεθαμένος, δηλαδή ότι δεν πεινά, δεν διψά, δεν σκέφτεται, δεν αισθάνεται. Πως δεν θα τον ξαναδούμε πια. Καθησυχάζουμε το παιδί από ενδόμυχους φόβους για τη δική του ζωή, μιλώντας για τη φυσιολογική πορεία της ζωής.

·         ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ

Το σημαντικότερο είναι το παιδί να μπορέσει να εκφράσει τα συναισθήματα του. Δεν υπάρχει σωστό ή λάθος συναίσθημα. Πρέπει το παιδί να νιώσει ελεύθερο, να εξωτερικεύσει την τεράστια ενέργεια της θλίψης του, αυτό θα αποτελέσει λυτρωτική και θεραπευτική διαδικασία για το ίδιο.

Διαβεβαιώνουμε πως αυτά που νιώθει ή σκέφτεται είναι φυσιολογικά όσο οδυνηρά ή μπερδεμένα και αν είναι, και πως το κατανοούμε απόλυτα. Συμμεριζόμαστε την αγωνία του, χωρίς συναίσθημα οίκτου. Μπορούμε να μοιραστούμε μαζί του τα δικά μας συναισθήματα ή να κλάψουμε μαζί.

Πολλές φορές τα παιδιά νιώθουν υπεύθυνα για το θάνατο του αγαπημένου τους προσώπου, πιστεύουν ότι με τα λόγια που είπαν σε μια στιγμή θυμού ή με τις αταξίες τους, προκάλεσαν το θάνατο. Καθησυχάζουμε το παιδί για τις ενοχές που νιώθει, τονίζουμε πως σε καμία περίπτωση δεν ευθύνεται το ίδιο και του εξηγούμε πως δεν υπήρχε και τίποτα που θα μπορούσε να κάνει για να το αποτρέψει.

Επίσης τα παιδιά εκφράζονται μέσα από τις ζωγραφιές τους και μέσα από το παιχνίδι. Δεν πρέπει λοιπόν να εμποδίσουμε το παιδί να πει ιστορίες γύρω από το θάνατο αν θέλει ή να παίξει την ‘κηδεία’.

Είναι μεγάλο ζήτημα να μπορέσουμε να αντιληφθούμε και να κατανοήσουμε τους τρόπους που τα παιδιά προσπαθούν να επικοινωνήσουν και τα μηνύματα που μας στέλνουν μέσα από αυτούς τους τρόπους.

·         ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΜΝΗΣΗΣ

Δεν βοηθούμε το παιδί να ξεπεράσει το πένθος, σβήνοντας κάθε ίχνος του ανθρώπου που πέθανε. Ύστερα από ένα θάνατο, χρειάζεται να συζητάμε με το παιδί για το αγαπημένο πρόσωπο που χάθηκε, τις καλές και τις άσχημες στιγμές που μοιραστήκαμε μαζί και να τονίσουμε στο παιδί ότι από εδώ και πέρα θα υπάρχει στις αναμνήσεις μας.

Μπορούμε να δούμε μαζί φωτογραφίες και να θυμηθούμε περασμένα γεγονότα, ευχάριστα ή δυσάρεστα. Ένα παιδί μπορεί να θέλει να κρατήσει ένα αντικείμενο που να του θυμίζει το αγαπημένο πρόσωπο. Μπορεί ακόμη, αν θέλει, να αφήσει λίγα λουλούδια στον τάφο. Αυτός ο αποχαιρετισμός διευκολύνει το παιδί αν συνεχίσει τη ζωή του.

·         ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΧΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ

Μετά την αλλαγή που επιφέρει μια απώλεια όπως ο θάνατος, αλλαγές στο περιβάλλον μπορεί να προκαλέσουν νέες απώλειες για το παιδί. Διατηρούμε όσο μπορούμε τον ίδιο τρόπο ζωής, συνήθειες, κανόνες συμπεριφοράς και πειθαρχίας. Ενθαρρύνουμε το παιδί να συνεχίσει κανονικά τις δραστηριότητές του, να συμμετέχει σε κοινωνικές εκδηλώσεις ή γιορτές, ώστε να μην αλλάξει ο φυσιολογικός ρυθμός της ζωής του.

ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΚΩΝ.  ΚΟΝΙΑΡΗ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ